Họa sĩ Bửu Chỉ – Người nghệ sĩ đứng về phía nước mắt

​

Sinh năm 1948 tại Huế trong một gia đình hoàng tộc, Bửu Chỉ là hậu duệ đời thứ năm của vua Minh Mạng. Cha ông là công chức có năng khiếu vẽ tranh, mẹ là giáo viên dạy tiếng Pháp tại Trường Đồng Khánh. Sớm sống trong môi trường văn hóa giao thoa, ông tiếp nhận tinh thần nghệ thuật và nhân văn từ nhiều phía. Tuy tốt nghiệp Cử nhân Luật tại Đại học Huế năm 1971, nhưng ngay từ tuổi trẻ, Bửu Chỉ đã lựa chọn hội họa như con đường để phản kháng bất công, bạo lực và chiến tranh.

​

Tinh thần phản chiến và khát vọng tự do

​

Là Tổng Thư ký Hội Sinh viên Sáng tác Huế, Bửu Chỉ nhanh chóng trở thành gương mặt tiêu biểu của phong trào sinh viên chống chiến tranh những năm đầu thập niên 1970. Ông nhiều lần bị bắt giam, song ngay trong tù, ông vẫn kiên trì sáng tác bằng những vật liệu thô sơ như bao thuốc lá, vỏ diêm, giấy vụn… Những bức vẽ ấy lan truyền ra thế giới, trở thành tiếng nói phản chiến mạnh mẽ của tuổi trẻ Việt Nam. Ông từng nói: “Nghệ thuật phải đứng về phía nước mắt” – câu nói thể hiện rõ quan điểm nhân sinh và giá trị nghệ thuật mà ông theo đuổi suốt đời.

Tác phẩm tiêu biểu và phong cách nghệ thuật

​

Trong suốt sự nghiệp, Bửu Chỉ sáng tạo nhiều bộ tranh để lại dấu ấn sâu sắc:

• “Khát vọng hòa bình” với các tác phẩm “Một bình minh chưa kịp lớn”, “Em bé và chim câu”, “Chim bồ câu bên chấn song nhà tù”…

• “Tiếng thét từ lòng đất” gồm “Mắt ngời hy vọng”, “Trái tim mặt trời”, “Các thế hệ đi đày”…

Những tác phẩm này mang hình tượng khốc liệt, bi tráng nhưng luôn thắp lên niềm tin vào ngày mai. Sau 1975, ông tiếp tục sáng tác với những loạt tranh châm biếm xã hội, đặc biệt là bộ “Cáo” (“Cáo làm vua”, “Cáo mang mặt nạ”…) – phản ánh cái nhìn sắc sảo và hài hước về đời sống đương thời.

Bửu Chỉ là một họa sĩ tự học, song vẫn tạo dựng phong cách riêng biệt. Ông chịu ảnh hưởng từ Salvador Dalí và Alberto Giacometti, nhưng luôn giữ được bản sắc Việt Nam trong hình tượng và cách biểu đạt. Tranh ông thường mang gam màu trầm, nhân vật gầy guộc, ánh mắt khắc khoải, thể hiện một nội tâm dằn vặt nhưng chan chứa nhân văn.

​

Di sản nghệ thuật

​

Từ năm 1979, ông trở thành hội viên Hội Mỹ thuật Việt Nam, tham gia nhiều triển lãm trong và ngoài nước. Tác phẩm của ông hiện diện tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Thư viện Đại học Boston, cũng như trong các bộ sưu tập tư nhân ở Á, Âu, Mỹ. Đặc biệt, ông là nghệ sĩ Việt Nam duy nhất được mời dự triển lãm quốc tế “Quyền Hy Vọng” do Liên Hợp Quốc tổ chức năm 1995.

​

Ngày 14/12/2002, Bửu Chỉ qua đời tại TP. Hồ Chí Minh, hưởng dương 54 tuổi. Dù cuộc đời ngắn ngủi, di sản ông để lại vẫn còn sống động. Cuối năm 2022, triển lãm tưởng niệm “Tay níu thời gian” tại TP. Hồ Chí Minh đã trưng bày gần 30 tác phẩm cùng một ấn bản sách nghệ thuật, khẳng định vị thế đặc biệt của ông trong mỹ thuật Việt Nam hiện đại.

​

Bửu Chỉ không chỉ là một họa sĩ, mà còn là chứng nhân và tiếng nói của một thời đại. Từ trong ngục tù cho đến sau ngày đất nước thống nhất, ông vẫn kiên định với quan điểm: nghệ thuật phải phản ánh nỗi đau con người và nuôi dưỡng khát vọng hòa bình. Những bức tranh của ông không chỉ là tác phẩm mỹ thuật, mà còn là bản tuyên ngôn bất diệt về tự do, nhân bản và tình thương.